جامعه شناسي ورزش

باتشکر از سرکار خانم دکتر عظیمی که این مطلب را برای این سایت ارسال فرمودند.

تاليف: ليلا عظيمي دكتراي(Ph.D)جامعه شناسي وعضو هيات علمي

ورزش ، رفتاری اجتماعی است که هسته ی اصلی آن را رقابت مبتنی بر مهارت جسمانی تشکیل می دهد . این رفتار شامل طیف وسیعی از بازی های کودکان تا مسابقات ورزشکاران حرفه ای می شود .

ورزش یکی از پدیده های اجتماعی جهان شمول و یکی از مهمترین نهادهای  جوامع صنعتی است . جمعیت زیادی در ورزش های تفننی ( تفریحی ) یا رقابتی و یا در تربیت بدنی شرکت می کنند و یا نظاره گر مسابقات ورزشی ، از طریق حضور در ورزشگاهها و یا از طریق تلویزیون هستند.  بنابراین ، علاقه به ورزش بسیار فراگیرتر از انجام فعالیت های ورزشی است .

هیچ رویدادی به اندازه ی بازی های المپیک و جام جهانی فوتبال نمی تواند ، جمعیت چند میلیاردی جهان را جلوی صفحه ی تلویزیون میخکوب کند و یا از آنها خوانندگان پر و پا قرصی برای مطبوعات ورزشی بسازد . علاوه بر این افزایش میزان فروش تجهیزات و کالاهای ورزشی ، افزایش دستمزد بازیکنان فوتبال و مربیان ، افزایش درآمدهای ناشی از پخش آگهی های بازرگانی در خلال پخش مسابقات ورزشی مهم و عایدات ناشی از رونق جهانگردی ورزشی ، همگی نشان دهنده ی آن هستند که ورزش در دنیای امروز به یک صنعت سودآور تبدیل شده است .

بی دلیل نیست که کشورهای جهان برای میزبانی رویدادهای ورزشی مهم با همدیگر سخت رقابت می کنند. علاقه ی علمی به مطالعه ی ورزش به عنوان پدیده ای اجتماعی  ، امری جدید یا متاخر است .

هر چند در آثار بزرگان  جامعه شناسی همچون هربرت اسپنسر ، ماکس وبر ، جرج زمیل ، جرج هربرت مید ، ماکس شلر و فلوریان زنانجیگی اشاراتی به مفهوم ورزش و تربیت بدنی و کارکردها و ابعاد متفاوت آن شده است ، اما انتشار کتاب «جامعه شناسی ورزش » توسط هاینز رایس در سال 1921  یکی از اولین تلاش های جدی برای مطالعه ی ورزش از منظر جامعه شناسی محسوب می شود . وی در این کتاب کارکردهای اجتماعی ورزش رقابتی را هم در عهد باستان و هم در جامعه ی صنعتی مدرن مورد بررسی قرار داده است .

با این همه ، حوزه ی جامعه شناسی ورزش بعد از جنگ جهانی دوم و به ویژه از سال 1965  از رشد چشمگیری برخوردار شد . در این سال دانشمندانی از حوزه ی تربیت بدنی و جامعه شناسی ، کمیته ی بین المللی جامعه شناسی ورزش را تشکیل دادند ، کمیته ای که در حال حاضر به انجمن بین المللی جامعه شناسی ورزش تبدیل شده است .

ورزش از منظر جامعه شناختی امری بیرونی و نوعی فرایند اجتماعی است، و  می تواند در حوزه تقویت و ارتقاء سرمایه های( اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و انسانی) مورد اهمیت قرار گیرد؛ و به عنوان یک پدیده مؤثر بر روی سیاست، وفاق و تعادل اجتماعی اثر گذارد.جامعه شناسي ورزش را مي توان مطالعه كنش متقابل مشاركت كنندگان ورزش اعم از ورزشكاران، مربيان و هواداران و سازمان اجتماعي دانست.

هدف از اين علم توليد دانشي است كه براي تفسير، فهم و تبيين الگوهاي رفتار انساني و حل مسائل اجتماعي انسان در فعاليت هاي ورزشي مفيد باشد. تبيين جامعه شناختي ورزش نوعي آگاهي است كه به كنش ورزشي با توجه به مسائل عمومي مي نگرد. رفتارهاي پرخاشگرانه و يا انحراف آميز استفاده از داروهاي غيرمجاز و يا ضعف انگيزه و اساساً ناكامي در ميدان هاي ورزشي بخشي مي تواند حاصل عوامل رواني باشد و بخشي پيامد ساختار تيم يا سازمان ورزش باشد.

به عبارتي ناشي از تنظيماتي باشد كه سازمان ورزش در جامعه تدارك ديده است. جامعه شناسي ورزش علت هايي را جستجو مي كند كه وراي آگاهي و تجربيات بازيكنان، مربيان و حتي گاه نگرش تك سبب بين كارشناسان ورزشي است.
تحليل جامعه شناختي در منابع و مطبوعات به دليل سختي آن اندك است. زيرا حتي ابتدايي ترين صورت هاي رفتارهاي گروهي بسيار پيچيده است. عناصر وضعيت اجتماعي مانند روندهاي اقتصادي، اجتماعي سياسي و حتي مذهبي و فرهنگي همين طور شناخت اعضاي يك گروه ورزشي نسبت به يكديگر، حقوق و تكاليف و انتظارات نسبت به يكديگر، هماهنگي بين نقش ها، سازگاري، همنوايي، رقابت، تعارض، همكاري و غيره در تحليل جامعه شناختي بايد همزمان شناخته شود.

در جامعه شناسي ورزشي ادبيات غني در مورد گروه ها، انواع آنها و فرايند هاي درون گروهي وجود دارد كه در برخي از حوزه هايي كه از رفتارهاي گروهي گريزي نيست همچون اقتصاد، سياست، از اين ادبيات غني بهره هاي فراوان گرفته شده است. توفيق بسياري از اين فعاليت ها مرهون بينش جامعه شناختي مديران آنان است.
اساساً جامعه شناسي مي تواند براي هر نوع مسئوليت شغلي كمك ارزنده اي عرضه كند. دستيابي به دانش شناخت جامعه و فرايندهاي اجتماعي ورزش مقدمه ايفاي نقش سازندگي در قلمرو ورزش است. جامعه شناسي ورزش با طرح «بينش جامعه  شناختي» در چارچوب ورزش نشان مي دهد توفيقات ورزشي وابسته به خواست مربي و ورزشكار نيست. نيروهاي اجتماعي و فرهنگي و عملكرد تيم ها و گروه هاي ورزشي مؤثرند.
با وجود اين كه جامعه شناسي ورزش يكي از گرايشهاي تربيت بدني است اما در اين زمينه تلاش كافي در دانشكده هاي تربيت بدني و حتي علوم اجتماعي مشاهده نمي شود. در صورتي كه دستاوردهاي آن مي تواند بازدارنده و يا به حركت درآورنده فعاليت هاي ورزشي براساس واقعيات و دانش علمي در قالب نظريات جامعه شناسي ورزش باشد.
مطالعه جامعه شناسي ورزش قادر است خواننده را به وراي شناخت عمومي و عادي از ورزش سوق دهد. نگراني در مورد جنبه انتزاعي و نظري جامعه شناسي ورزش به ويژه براي برنامه ريزان و سياستگذاران طبيعي است.

مهمترین کارکردهای تعریف جامعه شناسی ورزشی شامل”شرایط فیزیکی،مهارتهای فیزیکی،جنبه های نهادی و رقابتی و برانگیخته شدن مشارکت افراد” می باشد. جامعه شناسی ورزش در حوزه فرهنگ موقعیت ورزش را در سلسله مراتب علمی و فرهنگی مانند سایر عناصر فرهنگی از قبیل دین، هنر، ادبیات و… مورد بررسی قرار می دهد. از سوی دیگر علل رشد از خودبیگانگی و مافیای اقتصادی که در ورزش وجود دارد و جامعه را دچار انحطاط اخلاقی کرده است.

در جامعه شناسی ورزش قابل بررسی پژوهشی است. جامعه شناسی ورزش هدفش علاوه بر رابطه متقابل ورزش با سایر نهادهای اجتماعی، شناخت زمینه های فرهنگی، اجتماعی به کاربرده شده در ورزش کاربردها، پیامدهای اجتماعی، آسیب های فرهنگی، انحرافات ورزشی، تحولات و دگرگونی های اجتماعی است.جامعه شناس ورزشی شیوه ها و روش های تحقیق منظم و دقیق علمی جامعه شناسی را در جهت تأثیری که کنش ها و روابط متقابل افراد بر فعالیت های ورزشی در محیط های ورزشی می گذارد، مورد بررسی قرار می دهد.

هر چند درس جامعه شناسی ورزش در بسیاری از دانشگاههای جهان تدریس می شود و کتابها ، مقالات علمی و پایان نامه های زیادی با موضوعات مرتبط با این حوزه نوشته شده اند ، اما در ایران نه دانشگاهها و نه سازمان های ورزشی کشور ، توجهی به این حوزه از جامعه شناسی نکرده اند .

البته در چندسال اخیر در انجمن جامعه شناسی ایران ،  گروه علمی – تخصصی جامعه شناسی ورزش تاسیس شده است و درس جامعه شناسی ورزش نیز اخیرا در فهرست درس های اختیاری دانشجویان دوره ی کارشناسی جامعه شناسی در برخی دانشگاههای قرار گرفته است و لی هنوز تدریس جامعه شناسی ورزش در دانشکده های تربیت بدنی و علوم ورزشی فراگیر نشده و این در حالی است که ریشه ی بسیاری از ناهنجاری های ورزشی در کشور ، به مسائل اجتماعی و فرهنگی  بر می گردد و در تحقیقات مرتبط با جامعه شناسی ورزش می تواند ، زمینه ی برطرف کردن بسیاری از آن ناهنجاریها و مشکلات را فراهم آورد و به نوعی به ارتقای ورزش در کشور یاری رساند .