قالب خبری داریا نیوز

باتشکر از سرکار خانم دکتر عظیمی که این مطلب را برای این سایت ارسال فرمودند.

تالیف: لیلا عظیمی دکترای(Ph.D)جامعه شناسی وعضو هیات علمی

ورزش ، رفتاری اجتماعی است که هسته ی اصلی آن را رقابت مبتنی بر مهارت جسمانی تشکیل می دهد . این رفتار شامل طیف وسیعی از بازی های کودکان تا مسابقات ورزشکاران حرفه ای می شود .

ورزش یکی از پدیده های اجتماعی جهان شمول و یکی از مهمترین نهادهای  جوامع صنعتی است . جمعیت زیادی در ورزش های تفننی ( تفریحی ) یا رقابتی و یا در تربیت بدنی شرکت می کنند و یا نظاره گر مسابقات ورزشی ، از طریق حضور در ورزشگاهها و یا از طریق تلویزیون هستند.  بنابراین ، علاقه به ورزش بسیار فراگیرتر از انجام فعالیت های ورزشی است .

هیچ رویدادی به اندازه ی بازی های المپیک و جام جهانی فوتبال نمی تواند ، جمعیت چند میلیاردی جهان را جلوی صفحه ی تلویزیون میخکوب کند و یا از آنها خوانندگان پر و پا قرصی برای مطبوعات ورزشی بسازد . علاوه بر این افزایش میزان فروش تجهیزات و کالاهای ورزشی ، افزایش دستمزد بازیکنان فوتبال و مربیان ، افزایش درآمدهای ناشی از پخش آگهی های بازرگانی در خلال پخش مسابقات ورزشی مهم و عایدات ناشی از رونق جهانگردی ورزشی ، همگی نشان دهنده ی آن هستند که ورزش در دنیای امروز به یک صنعت سودآور تبدیل شده است .

بی دلیل نیست که کشورهای جهان برای میزبانی رویدادهای ورزشی مهم با همدیگر سخت رقابت می کنند. علاقه ی علمی به مطالعه ی ورزش به عنوان پدیده ای اجتماعی  ، امری جدید یا متاخر است .

هر چند در آثار بزرگان  جامعه شناسی همچون هربرت اسپنسر ، ماکس وبر ، جرج زمیل ، جرج هربرت مید ، ماکس شلر و فلوریان زنانجیگی اشاراتی به مفهوم ورزش و تربیت بدنی و کارکردها و ابعاد متفاوت آن شده است ، اما انتشار کتاب «جامعه شناسی ورزش » توسط هاینز رایس در سال ۱۹۲۱  یکی از اولین تلاش های جدی برای مطالعه ی ورزش از منظر جامعه شناسی محسوب می شود . وی در این کتاب کارکردهای اجتماعی ورزش رقابتی را هم در عهد باستان و هم در جامعه ی صنعتی مدرن مورد بررسی قرار داده است .

با این همه ، حوزه ی جامعه شناسی ورزش بعد از جنگ جهانی دوم و به ویژه از سال ۱۹۶۵  از رشد چشمگیری برخوردار شد . در این سال دانشمندانی از حوزه ی تربیت بدنی و جامعه شناسی ، کمیته ی بین المللی جامعه شناسی ورزش را تشکیل دادند ، کمیته ای که در حال حاضر به انجمن بین المللی جامعه شناسی ورزش تبدیل شده است .

ورزش از منظر جامعه شناختی امری بیرونی و نوعی فرایند اجتماعی است، و  می تواند در حوزه تقویت و ارتقاء سرمایه های( اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و انسانی) مورد اهمیت قرار گیرد؛ و به عنوان یک پدیده مؤثر بر روی سیاست، وفاق و تعادل اجتماعی اثر گذارد.جامعه شناسی ورزش را می توان مطالعه کنش متقابل مشارکت کنندگان ورزش اعم از ورزشکاران، مربیان و هواداران و سازمان اجتماعی دانست.

هدف از این علم تولید دانشی است که برای تفسیر، فهم و تبیین الگوهای رفتار انسانی و حل مسائل اجتماعی انسان در فعالیت های ورزشی مفید باشد. تبیین جامعه شناختی ورزش نوعی آگاهی است که به کنش ورزشی با توجه به مسائل عمومی می نگرد. رفتارهای پرخاشگرانه و یا انحراف آمیز استفاده از داروهای غیرمجاز و یا ضعف انگیزه و اساساً ناکامی در میدان های ورزشی بخشی می تواند حاصل عوامل روانی باشد و بخشی پیامد ساختار تیم یا سازمان ورزش باشد.

به عبارتی ناشی از تنظیماتی باشد که سازمان ورزش در جامعه تدارک دیده است. جامعه شناسی ورزش علت هایی را جستجو می کند که ورای آگاهی و تجربیات بازیکنان، مربیان و حتی گاه نگرش تک سبب بین کارشناسان ورزشی است.
تحلیل جامعه شناختی در منابع و مطبوعات به دلیل سختی آن اندک است. زیرا حتی ابتدایی ترین صورت های رفتارهای گروهی بسیار پیچیده است. عناصر وضعیت اجتماعی مانند روندهای اقتصادی، اجتماعی سیاسی و حتی مذهبی و فرهنگی همین طور شناخت اعضای یک گروه ورزشی نسبت به یکدیگر، حقوق و تکالیف و انتظارات نسبت به یکدیگر، هماهنگی بین نقش ها، سازگاری، همنوایی، رقابت، تعارض، همکاری و غیره در تحلیل جامعه شناختی باید همزمان شناخته شود.

در جامعه شناسی ورزشی ادبیات غنی در مورد گروه ها، انواع آنها و فرایند های درون گروهی وجود دارد که در برخی از حوزه هایی که از رفتارهای گروهی گریزی نیست همچون اقتصاد، سیاست، از این ادبیات غنی بهره های فراوان گرفته شده است. توفیق بسیاری از این فعالیت ها مرهون بینش جامعه شناختی مدیران آنان است.
اساساً جامعه شناسی می تواند برای هر نوع مسئولیت شغلی کمک ارزنده ای عرضه کند. دستیابی به دانش شناخت جامعه و فرایندهای اجتماعی ورزش مقدمه ایفای نقش سازندگی در قلمرو ورزش است. جامعه شناسی ورزش با طرح «بینش جامعه  شناختی» در چارچوب ورزش نشان می دهد توفیقات ورزشی وابسته به خواست مربی و ورزشکار نیست. نیروهای اجتماعی و فرهنگی و عملکرد تیم ها و گروه های ورزشی مؤثرند.
با وجود این که جامعه شناسی ورزش یکی از گرایشهای تربیت بدنی است اما در این زمینه تلاش کافی در دانشکده های تربیت بدنی و حتی علوم اجتماعی مشاهده نمی شود. در صورتی که دستاوردهای آن می تواند بازدارنده و یا به حرکت درآورنده فعالیت های ورزشی براساس واقعیات و دانش علمی در قالب نظریات جامعه شناسی ورزش باشد.
مطالعه جامعه شناسی ورزش قادر است خواننده را به ورای شناخت عمومی و عادی از ورزش سوق دهد. نگرانی در مورد جنبه انتزاعی و نظری جامعه شناسی ورزش به ویژه برای برنامه ریزان و سیاستگذاران طبیعی است.

مهمترین کارکردهای تعریف جامعه شناسی ورزشی شامل”شرایط فیزیکی،مهارتهای فیزیکی،جنبه های نهادی و رقابتی و برانگیخته شدن مشارکت افراد” می باشد. جامعه شناسی ورزش در حوزه فرهنگ موقعیت ورزش را در سلسله مراتب علمی و فرهنگی مانند سایر عناصر فرهنگی از قبیل دین، هنر، ادبیات و… مورد بررسی قرار می دهد. از سوی دیگر علل رشد از خودبیگانگی و مافیای اقتصادی که در ورزش وجود دارد و جامعه را دچار انحطاط اخلاقی کرده است.

در جامعه شناسی ورزش قابل بررسی پژوهشی است. جامعه شناسی ورزش هدفش علاوه بر رابطه متقابل ورزش با سایر نهادهای اجتماعی، شناخت زمینه های فرهنگی، اجتماعی به کاربرده شده در ورزش کاربردها، پیامدهای اجتماعی، آسیب های فرهنگی، انحرافات ورزشی، تحولات و دگرگونی های اجتماعی است.جامعه شناس ورزشی شیوه ها و روش های تحقیق منظم و دقیق علمی جامعه شناسی را در جهت تأثیری که کنش ها و روابط متقابل افراد بر فعالیت های ورزشی در محیط های ورزشی می گذارد، مورد بررسی قرار می دهد.

هر چند درس جامعه شناسی ورزش در بسیاری از دانشگاههای جهان تدریس می شود و کتابها ، مقالات علمی و پایان نامه های زیادی با موضوعات مرتبط با این حوزه نوشته شده اند ، اما در ایران نه دانشگاهها و نه سازمان های ورزشی کشور ، توجهی به این حوزه از جامعه شناسی نکرده اند .

البته در چندسال اخیر در انجمن جامعه شناسی ایران ،  گروه علمی – تخصصی جامعه شناسی ورزش تاسیس شده است و درس جامعه شناسی ورزش نیز اخیرا در فهرست درس های اختیاری دانشجویان دوره ی کارشناسی جامعه شناسی در برخی دانشگاههای قرار گرفته است و لی هنوز تدریس جامعه شناسی ورزش در دانشکده های تربیت بدنی و علوم ورزشی فراگیر نشده و این در حالی است که ریشه ی بسیاری از ناهنجاری های ورزشی در کشور ، به مسائل اجتماعی و فرهنگی  بر می گردد و در تحقیقات مرتبط با جامعه شناسی ورزش می تواند ، زمینه ی برطرف کردن بسیاری از آن ناهنجاریها و مشکلات را فراهم آورد و به نوعی به ارتقای ورزش در کشور یاری رساند .