قالب خبری داریا نیوز

به هنگام مرور متن های ورزشی اطلاعات متنوعی می توان به دست آورد. بخش عمده آن مربوط به اخبار ورزشی است ومعمولاً در حاشیه این خبرها و در لابه لای بحث ها و اظهار نظرها گاه تحلیل های اندکی پیرامون مسائل روانی مطرح می شود و در سطح بسیار نازل تر مسائل اجتماعی ورزشکاران و یا مسائل روانی و اجتماعی با تأکید بر مسائل روانی حاکم بر فضای ورزشی نیز مشاهده می شود.

هنگامی که برای مطالعه مسائل عمیق تر قلمرو ورزش به کتابخانه های تخصصی دانشکده های تربیت بدنی و برخی از سازمانهای مربوط به ورزش مراجعه می کنیم تقریباً همین نسبت تکرار می شود. یعنی حجم اندکی به مسائل روانی و اجتماعی می پردازند و البته وزنه منابع روانشناختی همچنان مطلوب تر است. اما در حوزه جامعه شناسی ورزش هیچ گونه تألیفی مشاهده نمی شود. حتی یک عنوان کتاب ترجمه شده نیز در این زمینه وجود ندارد. از طرف دیگر منابع لاتین با عنوان جامعه شناسی ورزش نیز بسیار معدود است.

این در حالی است که فضای پرتب و تاب و پویای ورزش در اکثر جوامع در سه دهه اخیر اندیشمندان را متوجه جامعه شناسی ورزش نموده است.در طی این دوران شاهد تشکیل انجمن جامعه شناسی ورزش، برگزاری همایش های تخصصی و تولیدات علمی فراوان در قالب کتاب و مقاله و حتی فصلنامه های تخصصی در این زمینه هستیم. اما در فضای علمی ایران هنوز ندایی از این علم به گوش نمی رسد. ورزش و تربیت بدنی پدیده ای بین رشته ای شامل مدیریت، جامعه شناسی، روانشناسی، اقتصاد، سیاست، بهداشت و پزشکی است. به سبب فقدان جامع نگری معمولاً تحلیل های ورزشی یک سویه، تک سبب بین و فاقد ژرف نگری است و یا برنامه ریزی ورزشی ما هنوز به مبانی نظری و یا راهبرد مشخصی در امر برنامه ریزی ورزش دست نیافته است.

اما در این بین ضرورت توجه به جامعه شناسی ورزش چیست؟ ژرژ گورویچ و مارسل موس شاگردان دورکیم جامعه شناسی را بینش کلی درباره پدیده های اجتماعی می دانند که موضوع آن سطوح مختلف ساختها، سازمانها، تحرکات و تغییرات آن در ابعاد گوناگون است (وثوقی، ۱۳۷۰). ضرورت توجه به جامعه شناسی ورزش هنگامی حس می شود که معمولاً در تحلیل مسائل ورزشی تبیین ها اکثراً تک علتی و ساده هستند. البته گاه همین علت ساده نیز خود معلول است که به جای علت نشانده شده است. زیرا تبیین ساده معمولاً با مصالحی که به راحتی دم دست است ساخته می شود. چون ساده به دست آمده است بهره ای از شناختی علمی جامعه و فرهنگ و رابطه متقابل آنها با ورزش ندارد.

جامعه شناسی ورزش را می توان مطالعه کنش متقابل مشارکت کنندگان ورزش اعم از ورزشکاران، مربیان و هواداران و سازمان اجتماعی دانست. هدف از این علم تولید دانشی است که برای تفسیر، فهم و تبیین الگوهای رفتار انسانی و حل مسائل اجتماعی انسان در فعالیت های ورزشی مفید باشد. تبیین جامعه شناختی ورزش نوعی آگاهی است که به کنش ورزشی با توجه به مسائل عمومی می نگرد. رفتارهای پرخاشگرانه و یا انحراف آمیز استفاده از داروهای غیرمجاز و یا ضعف انگیزه و اساساً ناکامی در میدان های ورزشی بخشی می تواند حاصل عوامل روانی باشد و بخشی پیامد ساختار تیم یا سازمان ورزش باشد. به عبارتی ناشی از تنظیماتی باشد که سازمان ورزش در جامعه تدارک دیده است. جامعه شناسی ورزش علت هایی را جستجو می کند که ورای آگاهی و تجربیات بازیکنان، مربیان و حتی گاه نگرش تک سبب بین کارشناسان ورزشی است.

تحلیل جامعه شناختی در منابع و مطبوعات به دلیل سختی آن اندک است. زیرا حتی ابتدایی ترین صورت های رفتارهای گروهی بسیار پیچیده است. عناصر وضعیت اجتماعی مانند روندهای اقتصادی، اجتماعی سیاسی و حتی مذهبی و فرهنگی همین طور شناخت اعضای یک گروه ورزشی نسبت به یکدیگر، حقوق و تکالیف و انتظارات نسبت به یکدیگر، هماهنگی بین نقش ها، سازگاری، همنوایی، رقابت، تعارض، همکاری و غیره در تحلیل جامعه شناختی باید همزمان شناخته شود.

در جامعه شناسی ورزشی ادبیات غنی در مورد گروه ها، انواع آنها و فرایند های درون گروهی وجود دارد که در برخی از حوزه هایی که از رفتارهای گروهی گریزی نیست همچون اقتصاد، سیاست، از این ادبیات غنی بهره های فراوان گرفته شده است. توفیق بسیاری از این فعالیت ها مرهون بینش جامعه شناختی مدیران آنان است.

اساساً جامعه شناسی می تواند برای هر نوع مسئولیت شغلی کمک ارزنده ای عرضه کند. دستیابی به دانش شناخت جامعه و فرایندهای اجتماعی ورزش مقدمه ایفای نقش سازندگی در قلمرو ورزش است. جامعه شناسی ورزش با طرح «بینش جامعه شناختی» در چارچوب ورزش نشان می دهد توفیقات ورزشی وابسته به خواست مربی و ورزشکار نیست. نیروهای اجتماعی و فرهنگی و عملکرد تیم ها و گروه های ورزشی مؤثرند.

با وجود این که جامعه شناسی ورزش یکی از گرایشهای تربیت بدنی است اما در این زمینه تلاش کافی در دانشکده های تربیت بدنی و حتی علوم اجتماعی مشاهده نمی شود. در صورتی که دستاوردهای آن می تواند بازدارنده و یا به حرکت درآورنده فعالیت های ورزشی براساس واقعیات و دانش علمی در قالب نظریات جامعه شناسی ورزش باشد.

مطالعه جامعه شناسی ورزش قادر است خواننده را به ورای شناخت عمومی و عادی از ورزش سوق دهد. نگرانی در مورد جنبه انتزاعی و نظری جامعه شناسی ورزش به ویژه برای برنامه ریزان و سیاستگذاران طبیعی است. نگرانی مذکور آن گاه از بین می رود که گرایش های متنوع جامعه شناسی ورزش در ابعاد نظریه پردازی و روش های تحقیق شناسایی گردد. جامعه شناسی عمومی در جامعه شناسی ورزش به دو شاخه تقسیم می شود:

رویکرد فارغ از ارزش

رویکرد هنجاری

رویکرد اول تنها در جستجوی ارضای علایق و شناخت نظری است و ورزش را همچون دیگر پدیده های اجتماعی میدانی برای اصلاح، تأیید یا عدم تأیید قضایای جامعه شناسی تلقی می کند اما در مقابل رویکرد هنجاری قرار دارد که دغدغه اش همچون یک مسئول ارزیابی عملکردهای سازمان ورزش برای بهبود عملکرد آن است. بنابراین جامعه شناسی ورزش می تواند در بعد کارکردی، شناختی کاملتر از فرایندهای ورزشی برای مربیان و مدیران سازمانهای ورزشی در سطح خرد و برنامه ریزان و سیاستگذاران ورزش در سطح کلان فراهم سازد.